Historia parafii w Dąbrowie Białostockiej

W granicach administracyjnych dzisiejszej parafii prawosławnej w Dąbrowie Białostockiej na początku XX w. istniały następujące parafie prawosławne: Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy w Lipsku, Wprowadzenia Najświętszej Bogarodzicy do Świątyni NMP wraz z monasterem Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy w Krasnymstoku (obecnie Różanystok) oraz Przemienienia Pańskiego w Siderce. Parafie te obecnie już nie istnieją. Śladami po nich, nie dla wszystkich czytelnymi, pozostały zarośnięte cmentarze, kępy drzew na dawnych cerkiewnych placach, nazwy uroczysk, nietypowa architektura niektórych katolickich świątyń. Stanowią one jednak część prawosławnego dziedzictwa, historii, tyle że często zapomnianej. Historia tych parafii stanowi typowy obraz losów obrządku wschodniego na Podlasiu, a szczególnie w jego północnej części. Wszystkim nam uświadamia, w jak złożony sposób układały się dzieje tych terenów. Po I wojnie światowej i odzyskaniu przez Polskę niepodległości wiele cerkwi rewindykowano i przerabiano na kościoły rzymskokatolickie, inne natomiast wyburzano. Było to następstwem silnej tendencji do usuwania śladów „rosyjskiego władania”, pozbywania się carskich pamiątek. Jednakże śladów Prawosławia nie zdołano zatrzeć do końca. Niektóre kościoły, choćby swym wyglądem, przypominają, że niegdyś obrządek wschodni nie był tu obcy. 

W XIX w. miasto Dąbrowa i inne miejscowości należały do krasnostockiej parafii Wprowadzenia Najświętszej Bogarodzicy do Świątyni. W jednej z naw świątyni poświęcono ołtarz ku czci św. Jana Teologa. Zachował się też opis święta Wniebowstąpienia Pańskiego z 1905 roku. Do Krasnegostoku przybyły cztery procesje: z cerkwi w Kuźnicy, Nowym Dworze, Jacznie i Siderce. Podczas nabożeństwa śpiewały dwa chóry: monasterski i szkolny. W uroczystościach uczestniczyło 15 tysięcy wiernych. Do św. Eucharystii przystąpiło 400 osób.

W 1913 r. parafia w Krasnymstoku liczyła 1.913 osób zamieszkałych w 244 domach na terenie 13 miejscowości. Dzięki wysiłkowi sióstr na czele z energiczną przełożoną ihumenią Heleną, monaster w ciągu 15 lat istnienia okrzepł i rozwijał się. Zbliżający się front I wojny światowej spowodował w 1915 roku bieżeństwo sióstr w głąb Rosji. Monaster został ewakuowany do moskiewskiej pustelni św. Katarzyny. Mniszki wywiozły ze sobą słynną Krasnostocką Ikonę Matki Bożej. Pozostawione świątynie i budynki monasterskie Niemcy zamienili na magazyn zboża i siana. Natomiast siostry i duchowieństwo monasteru byli wystawieni na poniewierkę, a nawet męczeńską śmierć (ks. Jarosław Sawicki, ks. Mikołaj Siemieniako, diakon Jakub Frenc).

W 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w Krasnymstoku (już Różanymstoku) została utworzona parafia rzymskokatolicka, którą w 1920 r. wraz z kompleksem budynków formalnie przejęli salezjanie. Ihumenia Helena wraz z kilkoma mniszkami została rozstrzelana przez radzieckie służby 3 sierpnia 1937 roku.

Po II wojnie światowej i w latach późniejszych zachodzące w kraju zmiany społeczne, ekonomiczne i gospodarcze doprowadziły do migracji ludności wiejskiej do rozwijających się aglomeracji miejskich, gdzie czekały miejsca pracy w powstających zakładach przemysłowych, usługowych i innych. Takie procesy nie ominęły również województwa białostockiego. Do miast migrowali również prawosławni mieszkańcy wsi. Napływ ludności powodował potrzebę wznoszenia świątyń w tych miastach, gdzie ich nie było. Świadczą o tym nowo powstałe cerkwie, m.in. w Czarnej Białostockiej i Dąbrowie Białostockiej. Cerkiew w Dąbrowie Białostockiej powstała, gdy w mieście zaczął rozwijać się drobny, umiejscowiony w kilku zakładach przemysł, a ludzie przybyli do miasta głównie z okolicznych wsi.

Parafia św. Jana Teologa w Dąbrowie Białostockiej została utworzona poprzez oddzielenie części miejscowości wchodzących w skład parafii św. Eliasza w Jacznie. Na początku zapadła decyzja o budowie bardzo potrzebnej cerkwi. Kamień węgielny pod budowę świątyni w Dąbrowie Białostockiej położono 23 października 1983 roku. Projekt świątyni wykonał architekt Jerzy Kuźmienko z Warszawy. Pracami związanymi z budową cerkwi przez dwa lata kierował proboszcz parafii macierzystej, ks. Anatol Konach z Jaczna. Wzniesiona cerkiew jest budynkiem murowanym z jedną kopułą i z przystawioną wieżą-dzwonnicą. Została zlokalizowana na niewielkim wzniesieniu, jest pięknie wkomponowana w architekturę miasta i doskonale widoczna również po zapadnięciu zmroku dzięki iluminacji.

22 sierpnia 1985 r. biskup białostocki i gdański Sawa erygował samodzielną parafię św. Jana Teologa w Dąbrowie Białostockiej. W skład nowo utworzonej parafii weszły następujące miejscowości: miasto Dąbrowa Białostocka, Siekierka, Mościcha, Bierwicha, Słomianka, Nierośno, Jasionówka, Małyszówka, Jałowo, Kropiwno, Ostrowie, kol. Sadek, Różanystok, Stock, Grodziszczany, Lipsk. Miejscowości te wydzielono z parafii św. Eliasza w Jacznie.

1 września 1985 r. w podziemiach wznoszącej się ku górze cerkwi pierwszą św. Liturgię odprawił ówczesny wikariusz parafii sokólskiej ks. Mikołaj Dejneko, który 8 dni później został mianowany proboszczem nowej wspólnoty. Przez kolejne dwa lata przy budowie cerkwi pomagał referent Diecezji Białostocko-Gdańskiej ds. budownictwa ks. Aleksander Chilimoniuk. 

W 1989 r. została wydana decyzja wicewojewody białostockiego dotycząca ustalenia lokalizacji cmentarza wyznaniowego na terenie wsi Stock. 21 maja 1989 r. arcybiskup Sawa oraz metropolita nowosybirski i barnaulski Gedeon dokonali poświęcenia cmentarza parafialnego. Staraniem parafian teren cmentarza został otoczony murem.

21 października 1990 r. wmurowano kamień węgielny pod budowę plebanii, którą poświęcono 21 maja 1993 roku. Na plebanii w sali katechetycznej przez wiele lat odbywały się lekcje religii, prowadzone przez matuszkę Annę Dejneko. Ona również zorganizowała chór cerkiewny. Dla dzieci i młodzieży były i są organizowane spotkania okolicznościowe, np. zabawy choinkowe, integracyjne.

1 października 1995 r. to kolejna ważna data w historii dąbrowskiej parafii. W tym dniu arcybiskup Sawa wraz z licznie przybyłym duchowieństwem dokonał poświęcenia świątyni. Na nabożeństwo przybył miejscowy proboszcz rzymskokatolicki i burmistrz miasta. W uroczystości licznie uczestniczyli wierni przybyli nie tylko z dąbrowskiej, ale też okolicznych parafii.

21 maja 2000 r. na święto parafialne po raz pierwszy przybył nowy zwierzchnik Diecezji Białostockiej i Gdańskiej biskup Jakub.

1 października 2002 r. rozpoczęto wykonywanie fresków w cerkwi. Zadanie to zostało powierzone ikonografom z Białorusi: Piotrowi Rusakowi i Siarhiejowi Drahunowi. Prace zakończono w 2016 r., a 21 maja 2017 roku freski upiększające świątynię poświęcił arcybiskup Jakub. Wśród cerkiewnych ikon można znaleźć kilka napisanych przez nieżyjącego już hieromnicha Alipiusza.

W 2006 r. na cerkiewnej dzwonnicy zawieszono trzy nowe dzwony zakupione w pracowni ludwisarskiej Jana Felczyńskiego.

W styczniu 2010 r. wikariuszem dąbrowskiej parafii został ks. Marek Kozłowski, jednocześnie będąc proboszczem parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Augustowie.

1 grudnia 2020 r. zmarł pierwszy proboszcz dąbrowskiej parafii ks. mitrat Mikołaj Dejneko. Nowy proboszcz ks. Wiktor Tetiurka objął parafię 25 stycznia 2021 roku.

27 listopada 2021 r. biskup supraski Andrzej w asyście przybyłego duchowieństwa odsłużył św. Liturgię i panichidę w intencji śp. ks. Mikołaja Dejneki, a następnie poświęcił umieszczoną przy głównym wejściu do świątyni tablicę upamiętniającą tego budowniczego cerkwi i pierwszego proboszcza miejscowej parafii.

Obecnie życie wspólnoty parafialnej koncentruje się na codziennych radościach i troskach. Liczba parafian spada, bowiem starsi ludzie odchodzą do Pana, a młodzież coraz liczniej wyjeżdża do większych miast. Dwa razy w roku obchodzone jest święto parafialne ku czci patrona cerkwi św. Jana Teologa, na które licznie przybywają wierni i duchowni. Parafialną tradycją w okresie bożonarodzeniowym było kolędowanie z udziałem duchownego, członków chóru cerkiewnego i młodzieży. Parafianie uczestniczyli w pielgrzymkach do Supraśla, na św. Górę Grabarkę, do monasteru w Jabłecznej i innych.

Pomocą proboszcza jest starosta cerkiewny i rada parafialna. Pierwszym starostą był Włodzimierz Sotnik, a obecnie tę funkcję pełni Jerzy Cecha.

Na minione i obecne życie duchowe miejscowych prawosławnych wiernych duży wpływ wywarł monaster w Krasnymstoku (Różanymstoku). Wiele lat temu mniszki powiedziały, że w Dąbrowie będzie cerkiew. Ich słowa się spełniły. 

 

Irena Hańczaruk i Irena Klemienia
Materiał pierwotnie opublikowano w pozycji pt.: Kalendarz Prawosławny 2023
wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w 2022 r.
ISSN-1425-2171

foto: archiwum parafii, Jarosław Charkiewicz, Adam Matyszczyk