Historia parafii w Krynkach

Na terenie parafii w Krynkach istniały cztery cerkwie: parafialna Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy i trzy kaplice cmentarne – w Krynkach, Kruszynianach i Ozieranach Wielkich. Pierwsza cerkiew w Krynkach istniała od niepamiętnych czasów. Wiadomo tylko, że już w 1675 r. parafia prawosławna w Krynkach posiadała duży areał ziemi (4 place i 78 morgów).

Z opowiadań miejscowej ludności wynika, że miejsce, na którym była wybudowana pierwsza cerkiew w Krynkach, niegdyś porastał las. Miejscowa ludność zarówno wyznania prawosławnego, jak i rzymskokatolickiego, twierdzi, że od swoich przodków zawsze słyszała, iż cerkiew w Krynkach zbudowana była 17 lat przed wzniesieniem kościoła rzymskokatolickiego. Istnienie tego kościoła, jak wynika z posiadanych przez niego dokumentów, datowane jest na 1522 rok, tak więc cerkiew była już zapewne w 1505 roku.

Losy pierwszej cerkwi w Krynkach są nieznane, gdyż w 1804 r. cerkiew spłonęła wraz z wszystkimi dokumentami. Jak podaje autor kroniki cerkiewnej z 1880 r., cerkiew do czasu pożaru słynęła z cudownej Kryńskiej Ikony Matki Bożej. Podczas pożaru ikona jakoby wyszła z Krynek i zatrzymała się w kościele w mieście Sejny w Królestwie Polskim. Mieszkańcy Krynek, dowiedziawszy się o tym, udali się do Sejn i widzieli ikonę ze spalenizną pozostałą po pożarze, na której odwrocie był napis: „Cudowna Matka Boska Kryńska”. Niestety, ślad po ikonie zaginął.

Po pożarze z resztek niespalonych belek z dodatkiem nowego materiału bardzo szybko została zbudowana maleńka cerkiew. Już wyżej wspomniana kronika cerkiewna jej wygląd opisuje tak: „…kryta słomą, o wyglądzie chłopskiej chaty, różniącej się jedynie krzyżem znajdującym się na niej…”. We wnętrzu cerkiewki znajdowała się tylko jedna ikona Bogarodzicy, o której w jednej ze swych prac ks. Grzegorz Sosna, cytując wcześniejsze źródła, pisał: „Wnutri sej cerkowki nachodilsia odin tolko obraz Bożej Materi Strażduszczej jawljaszczejsia starinnoj dowolno temnyj żiwopisi nieizwestnogo żiwopisca pisan na cholste. Okolo semdesjatych godow byla odnowlena w Moskwie, żiwopis Lika Bożej Materi s nalożeniem na obraz medno zoloszczennoj rizy. Narod osobenno czestwuet etot obraz wo wsech nesczastnych sluczajach zizni i pribegaet k Nemu i wsega blagogowejno podnimaet Jego i iznosit wo wremja krestnych chodow bywaemych dla oswjaszczenija krestijanskich polej i domow”. Od siebie dodał też: „Bolesna (Strażduszczaja) Ikona Matki Bożej w cerkwi kryńskiej okazała się być cudowną”.

Około lat 20. XIX w. senator Diwow przyczynił się do rozpoczęcia budowy murowanej cerkwi dużych rozmiarów. Pod budowę wybrano jednak złe podłoże. Na wymurowanych już ścianach zaczęły powstawać pęknięcia i senator zaprzestał dalszej budowy. Po tej decyzji, z inicjatywy miejscowego proboszcza ks. Jana Stupnickiego, parafianie postanowili wybudować na miejscu poprzedniej cerkwi nową, drewnianą. W budowie pomógł wspomniany senator i już w 1828 r. cerkiew została wyświęcona. Jednak materiał użyty do budowy świątyni był na tyle słabej jakości, że już w latach 50. nie nadawała się ona nawet do remontu.

W 1864 r. rząd przekazał 4.902 rubli nowo powołanej radzie parafialnej, która pod przewodnictwem proboszcza ks. Grzegorza Proniewskiego zadecydowała o wybudowaniu murowanej cerkwi. Z błogosławieństwa metropolity litewskiego i wileńskiego Józefa 8 września 1864 r. zalano fundament pod nową cerkiew, który został poświęcony przez ks. Grzegorza Proniewskiego. Cztery lata później budowa cerkwi była zakończona i 8 września 1868 r. poświęcono ją w cześć Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy. Poświęcenia dokonał archimandryta monasteru supraskiego Wincenty (Żurowski), któremu misję tę powierzył biskup brzeski Ignacy. Kronika z tego roku w następujący sposób opisuje wygląd świątyni: „W kształcie krzyża, okna jednopiętrowe, sześć z nich u góry mają łuki, bez krat, kopuła jedna, krzyż na kopule żelazny, pozłacany, pokryta blachą, posiada 25 arszynów długości, 14 arszynów szerokości, podłoga drewniana, soleja wzniesiona na 9,5 wierszkow, klirosy na solei. Prezbiterium o długości 5 arszynów i szerokości 10 arszynów”.

Cerkiew była dobrze wyposażona w przedmioty kultu religijnego. Do cenniejszych należały: trzy Ewangeliarze, trzy komplety naczyń liturgicznych, trzy talerzyki srebrne z kowszykami, trzy krzyże naprestolne, darochranitielnica miedziana z pięcioma kopułami, dwie pary koron ślubnych, dwie płaszczanice, 11 kompletów szat liturgicznych. Kronika podaje również wyposażenie dzwonnicy zbudowanej łącznie z cerkwią. Znajdowały się w niej cztery dzwony. Jeden z nich ważył 15 pudów i 36 funtów. Miał on napis: „Odlany w Moskwie w 1871 r. w fabryce Dymitra Samgina”. Na drugim, ważącym 3 pudy i 9 funtów, odlanym w 1879 r., znalazł się napis: „Ksiądz Grzegorz Proniewski z pomocą wiernych dla prawosławnej cerkwi w Krynkach”. Trzeci, o ciężarze około 2 pudów, był z napisem „fecit anna 1682” i dwiema literami „A.W.”. Czwarty, ważący ponad 1 pud, został odlany w 1805 roku.

W 1869 r. cerkiew ogrodzono kamiennym murem. W 1890 r. przeprowadzono remont, który obejmował nowy ikonostas, wymianę podłogi i odmalowanie wnętrza cerkwi. Po remoncie cerkiew była poświęcona przez archimandrytę monasteru supraskiego Mikołaja.

W 1914 r., w związku z wybuchem I wojny światowej, duchowieństwo Diecezji Grodzieńskiej wyjechało w głąb Rosji. Cerkiew kryńska została zamieniona w skład. Staraniem parafian porządek w cerkwi został przywrócony i raz w miesiącu odbywały się w niej nabożeństwa, które odprawiał hieromnich Mitrofan. Dopiero w 1918 r. na proboszcza mianowano ks. Juliana Mantura. W okresie wojny cerkiew nic nie utraciła ze swego mienia. Jedynie dwa duże dzwony, które zostały podczas bieżeństwa wywiezione w głąb Rosji, niestety, już do Krynek nie powróciły.

Lata międzywojenne i okres II wojny światowej upłynęły bez istotnych uszczerbków związanych z działalnością parafii w Krynkach.

W 1982 r. przeprowadzono kolejny remont świątyni, wykonano polichromię, autorstwa znanego białostockiego plastyka Józefa Łotowskiego. Poświęcenia cerkwi po remoncie 21 listopada 1982 r. dokonał biskup białostocki i gdański Sawa.

W latach 1996-1999 pozłocono ikonostas cerkwi parafialnej, a w latach 2004-2005 przeprowadzono odnowienie elewacji. W latach 2010-2011 ułożono nową podłogę, a w latach 2010-2012 przeprowadzono remont cerkiewnego ogrodzenia.

W najnowszej historii parafii miały miejsce dwa doniosłe wydarzenia. W dniach 1-2 października 2005 r. odbyły się obchody 500-lecia parafii. Uroczystościom przewodniczyli: biskup białostocki i gdański oraz biskup bielski Grzegorz w asyście licznie przybyłego duchowieństwa.

2 września 2018 r. miało miejsce drugie co do rangi wydarzenie: uroczyste obchody 150-lecia wyświęcenia cerkwi parafialnej Narodzenia Najświętszej Bogarodzicy. Przewodniczyli im: arcybiskup białostocki i gdański Jakub oraz biskup supraski Andrzej w asyście licznie przybyłego duchowieństwa.

Parafia w Krynkach w 1880 r. liczyła około 3 tys. wiernych. W ciągu tamtego roku urodziło się 180 dzieci, związek małżeński zawarło 30 par, a zmarło 100 osób. Taki stan utrzymywał się do lat 50. minionego wieku. W 1951 roku parafia liczyła już 1.800 osób. W tym roku urodziło się 42 dzieci, a związek małżeński zawarło 11 par, zmarło zaś 26 osób. Od tego czasu liczba wiernych ulega stopniowemu zmniejszeniu.

Parafia w Krynkach posiadała trzy cmentarne kaplice: w Krynkach, Kruszynianach i Ozieranach Wielkich. Kaplica położona w Krynkach została zbudowana w 1872 roku jako obiekt drewniany kryty blachą. Wyświęcono ją ku czci św. Antoniego Wielkiego. W latach 1989-1996 dokonano generalnego remontu kaplicy, którą po remoncie poświęcił arcybiskup białostocki i gdański Sawa.

Kaplica cmentarna w Kruszynianach, oddalonych od Krynek o 10 km, była zbudowana w 1829 r. i poświęcona Zaśnięciu św. Anny, matki Najświętszej Bogarodzicy. Pożar strawił ją w 1983 roku, a na jej miejscu stoi murowana parafialna świątynia, pod tym samym wezwaniem. Cerkiew w Kruszynianach od 1960 r. stała się filią parafii w Krynkach, otrzymując stałego duchownego. Od 1981 r. parafia stała się samodzielna.

Kaplica znajdująca się na cmentarzu w Ozieranach Wielkich została zbudowana w 1874 r. i poświęcona Złożeniu Szaty Matki Bożej w Blachernach. Cerkiew ta przetrwała do 1963 r., kiedy spłonęła w konsekwencji uderzenia pioruna. Mieszkańcy Ozieran Wielkich postanowili własnymi siłami zbudować nową świątynię. Dobra organizacja i zapał do pracy, którymi kierował starosta cerkwi w Ozieranach Wielkich, Włodzimierz Adamik, doprowadziła do tego, że już w 1970 r. poświęcono nową murowaną cerkiew pod tym samym wezwaniem co poprzednia.

 

ks. Justyn Jaroszuk
Materiał pierwotnie opublikowano w pozycji pt.: Kalendarz Prawosławny 2023
wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w 2022 r.
ISSN-1425-2171

foto: archiwum parafii, Jarosław Charkiewicz