Historia parafii w Wierzchlesiu

Parafia we wsi Wierzchlesie jest najmłodszą w dekanacie sokólskim. Liczy zaledwie trzydzieści lat, chociaż historia cerkwi w Wierzchlesiu jest znacznie dłuższa.

Przed unią brzeską prawosławni mieszkańcy Wierzchlesia mogli należeć do parafii w Jurowlanach lub w Ostrowie. Od początku XVIII w. należeli do unickiej parafii samogrodzkiej i razem z nią powrócili do Prawosławia w 1839 roku. W 1845 r. w Wierzchlesiu zamieszkiwało 405 prawosławnych (231 mężczyzn i 174 kobiet). W 1847 r. wieś została wyłączona z parafii samogrodzkiej i dołączona do sokólskiej, wówczas jeszcze niewielkiej. Jednak już po czterech latach, w 1851 r. Wierzchlesie ponownie wróciło do parafii samogrodzkiej.

W 1867 r. w Samogrodzie wyświęcono nowo wybudowaną cerkiew, która służy parafianom do dzisiaj. Starą cerkiew, zbudowaną w 1713 r., rozebrano. Z części materiału z rozbiórki zbudowano kaplicę na cmentarzu samogrodzkim. Z drugiej części, częściowo uzupełnionej nowym materiałem, zbudowano cerkiew w Wierzchlesiu – największej wsi w całej parafii. Koszt budowy ponieśli mieszkańcy wsi. Cerkiew ulokowano na wzgórzu poza wsią. Miejsce to wybrano nieprzypadkowo. Na tym wzgórzu grzebano zmarłych podczas zarazy cholery w latach 1830, 1849 i 1855. Cerkiew miała 10 arszynów długości, 8 szerokości i 7 wysokości. Pokryto ją gontem. Wyświęcenia ku czci św. męczennicy Akiliny dokonał w 1869 r. dziekan i proboszcz sokólski ks. prot. Julian Sakowicz.

W 1876 r. Wierzchlesie wraz z cerkwią i 467 parafianami ponownie przeniesiono do parafii sokólskiej. W sokólskiej kronice parafialnej ks. Teodor Zauściński pisał w 1886 r. o cerkwi w Wierzchlesiu: „Zniszczona i uboga zewnętrznie i wewnętrznie. Jest pięknym przykładem przywiązania ludu do prawosławnej wiary i jednocześnie jego materialnego niedostatku”. Autor kroniki podawał jednocześnie, że na wzgórzu wokół cerkwi znajdowało się niemało nagrobnych krzyży. Nabożeństwa w cerkwi były sprawowane tylko okazjonalnie.

30 września 1892 r. (st. styl) molebień w cerkwi w Wierzchlesiu odprawił biskup brzeski Józef (Nikodem Sokołow) – wikariusz Diecezji Litewskiej. Za jego pośrednictwem w 1896 r. kupiec moskiewski Iwan Koleśnikow ofiarował do cerkwi srebrny pozłacany krzyż ołtarzowy i ikonę św. męczennicy Akiliny – patronki cerkwi.

W latach 1901-1902 w Wierzchlesiu zbudowano murowaną szkołę parafialną. Z grodzieńskiej diecezjalnej rady szkolnej przeznaczono na ten cel 2.509 rubli dotacji i bezpłatnie niezbędne drzewo budulcowe na stropy, dach i stolarkę. Mieszkańcy zobowiązali się przekazać nieodpłatnie na plac szkolny 800 sążni (około 2.600 m2) wspólnego pastwiska i zwieźć wszystkie niezbędne materiały budowlane.

W 1913 r. w Wierzchlesiu mieszkało 834 prawosławnych wiernych, co stanowiło prawie 51% wszystkich sokólskich parafian (1.638 osób).

Cerkiew wierzchleska szczęśliwie przetrwała I wojnę światową. Wracający z bieżeństwa prawosławni zastali ją tylko bardziej podupadłą, a na wzgórzu znacznie mniej krzyży. Pozostając nadal w parafii sokólskiej cerkiew pełniła podobną rolę jak przed wojną. Miejscem pochówku zmarłych nadal był sokólski cmentarz.

Zmiany nastąpiły dopiero w 1941 roku. Opowiadał o nich Włodzimierz Aniśkiewicz – starosta cerkwi wierzchleskiej w latach 1962-1992. W 1941 r., po wkroczeniu Niemców, sołtysem wsi został Aleksander Arciuch – jeden z zamożniejszych gospodarzy i przedwojenny sołtys. Podobno został przeznaczony przez władze radzieckie do praktykowanej wówczas wywózki wraz z rodziną „na biełyje miedwiedi”. Powiedział wówczas, że postara się, aby w Wierzchlesiu wybudowano nową cerkiew. Z jego inicjatywy sprzedano, będącą już prawie w ruinie, starą cerkiew. Jeszcze przed wojną ikony z niej ludzie zabrali do domów na przechowanie. Cerkiew kupił mieszkaniec Kuźnicy za dziesięć kwintali żyta. Zboże sprzedano, kupiono cement, z którego wykonano fundament i pustaki na ściany. W 1942 r. wybudowano cerkiew o wymiarach 11x8 m i pokryto dachówką. Świątynia stanęła na miejscu poprzedniej, na gołym, nieogrodzonym, pagórku, na którym nie było już żadnych krzyży. Poświęcenia na cześć św. Jerzego Zwycięzcy dokonał ks. prot. Jerzy Mackiewicz, dziekan sokólski, w asyście swego zastępcy ks. Sergiusza Pietraszkiewicza.

W 1955 r. starostą cerkiewnym został Ignacy Szymczuk, a popieczytielem wspomniany Włodzimierz Aniśkiewicz. W 1958 r. do cerkwi dobudowano przedsionek. W 1962 r. Włodzimierz Aniśkiewicz został wybrany na starostę cerkwi. Już w 1963 r. cerkiewne wzgórze ogrodzono drewnianym parkanem – łącznie 280 m długości. W 1968 r. cerkiew pobielono od wewnątrz, a w 1974 r. walący się już drewniany płot zastąpiono metalowym. Ogrodzenie to kosztowało wówczas 90 tys. zł. Regularnie konserwowane stoi do dziś w doskonałym stanie. W 1978 r. położono tynki wewnątrz i na zewnątrz cerkwi, pomalowano je, a w 1981 r. dach pokryto ocynkowaną blachą. Przez czternaście lat, od wyświęcenia do 1983 r., w cerkwi odprawiano św. Liturgie piętnaście razy w roku: raz w miesiącu w niedzielę, na trzeci dzień Bożego Narodzenia i Paschy oraz w dniu święta św. Jerzego. Od 1983 r. nabożeństwa sprawowali sokólscy wikariusze regularnie co niedzielę i w ważniejsze święta. Stało się tak, gdy proboszczem i dziekanem w Sokółce został, sprawujący tę funkcję do dziś, ks. mitrat Włodzimierz Misiejuk.

Po 123 latach istnienia cerkwi w Wierzchlesiu spełniło się marzenie pokoleń – utworzono samodzielną parafię. Erygował ją 23 czerwca 1992 r. arcybiskup białostocki i gdański Sawa. Do parafii poza Wierzchlesiem weszły wsie Łaźnisko i Suchy Hrud. Pierwszym proboszczem parafii został wikariusz sokólski ks. Bazyli Ignaciuk, którego po trzech miesiącach zastąpił ks. Walerian Antosiuk.

Po usamodzielnieniu się parafii pojawiły się nowe wyzwania i trudności. Organizację życia parafialnego biskup białostocki i gdański Sawa powierzył ks. Walerianowi Antosiukowi. Najpilniejszym problemem było znalezienie lokum dla nowego proboszcza. Po wielu często trudnych dyskusjach i negocjacjach sprawa utknęła w martwym punkcie i proboszcz dojeżdżał z Białegostoku.

W 1996 r. proboszczem parafii został ks. Wiktor Tetiurka. Młody, energiczny kapłan zyskał sympatię wiernych i przystąpił do pracy nad materialnym i duchowym rozwojem parafii. Z jego inicjatywy powstała wolno stojąca dzwonnica, zostały zakupione dzwony. Zintegrował miejscową ludność, w której pobudził ducha odpowiedzialności za parafię i spuściznę swoich przodków.

Wraz z erygowaniem parafii na ogrodzonym wzgórzu wokół cerkwi utworzono parafialny cmentarz. Przy ulicy, naprzeciw dróżki prowadzącej do cerkwi, stoją w ogrodzeniu dwa krzyże. Jeden, szlifowany z czarnego kamienia, ufundowali mieszkańcy wsi w intencji ochrony od wojennych bied, poświęcony został 14 maja 1915 r., drugi – poświęcony 18 czerwca 2000 r., ufundował archimandryta Gabriel, namiestnik supraskiego monasteru, urodzony w tej wsi, a w latach szkolnych prisłużnik w tej cerkwi. W 2004 roku obowiązki p.o. proboszcza parafii objął ks. Anatol Martyniuk będący jednocześnie proboszczem w Samogrodzie.

Wierzchleska społeczność, świadoma wyzwań, kontynuuje dalszą pracę na rzecz swojej małej Ojczyzny. W ostatnich latach, dzięki jej staraniom, zostały przeprowadzone kompleksowe remonty cerkwi z zewnątrz i wewnątrz. Dzięki wsparciu i pomocy arcybiskupa białostockiego i gdańskiego Jakuba udało się uregulować sprawy własności ziemi parafialnej. Wykonano remont cerkiewnego ogrodzenia i uporządkowano teren wokół cerkwi. Uzupełniono brakujące wyposażenie cerkwi.

 

ks. Adrian Charytoniuk
Materiał pierwotnie opublikowano w pozycji pt.: Kalendarz Prawosławny 2023
wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w 2022 r.
ISSN-1425-2171

foto: archiwum parafii, Jarosław Charkiewicz, Adam Matyszczyk

  • Święto parafialne w Wierzchlesiu, 6 maja 2019 roku

    Święto parafialne w Wierzchlesiu, 6 maja 2019 roku

  • Cerkiew w Wierzchlesiu

    Cerkiew w Wierzchlesiu

  • Święto parafialne w Wierzchlesiu, 6 maja 2020 roku

    Święto parafialne w Wierzchlesiu, 6 maja 2020 roku

  • Pożegnanie wakacji z bractwem świętego Spirydona w Wierzchlesiu, 29 sierpnia 2021 roku

    Pożegnanie wakacji z bractwem świętego Spirydona w Wierzchlesiu, 29 sierpnia 2021 roku

  • Krzyż w Wierzchlesiu ufundowany przez archim. Gabriela (Gibę)

    Krzyż w Wierzchlesiu ufundowany przez archim. Gabriela (Gibę)

Script logo