Początek Wielkiego Postu

Dla prawosławnych chrześcijan w naszych złożonych, trudnych czasach, pełnych duchowych rozczarowań, wszelkiego rodzaju pokus i ograniczeń, Wielki Post ma ogromne znaczenie duchowe. To czas specjalnych modlitw, oczyszczenia i wstrzemięźliwości. To one dają człowiekowi impuls w postaci nowych sił do zmagań z pokusami naszych czasów - pisze w liście wielkopostnym do wiernych metropolita Warszawski i całej Polski Sawa.

Dziś właśnie rozpoczynamy Wielki Post. Wiosnę - nie tę przyrodniczą czy kalendarzową, lecz duchową - jak mawiali święci ojcowie Cerkwi. Wierząc, iż poprzez skruchę, pokorę oraz szczerą modlitwę, każdy wierzący człowiek zdolny jest poskromić żądze i zwalczyć grzech, przez kolejne 40 dni będziemy starali się pojednać z Bogiem i godnie przygotować do Paschy. Każdy, kto choć raz próbował zastanowić się nad sensem i istotą postu, prawdopodobnie doszedł do przekonania, iż w swej prostocie szeroko pojętej wstrzemięźliwości, jest on jednak bardzo trudny do zrozumienia i wytłumaczenia, szczególnie pojęcie pokajanija, które nie ma swojego prostego odpowiednika w języku polskim.

Pokajanie, w rozumieniu Cerkwi prawosławnej, nie jest napadem wyrzutów sumienia lub użalaniem się nad sobą. Pokajanije jest raczej nawróceniem się na właściwą drogę i poprzez skruchę oraz żal za popełnione grzechy, jest ponownym skupieniem swojego życia na Trójcy Świętej. Pokajanije nie jest wątpieniem czy uczuciem znajdowania się w sytuacji bez wyjścia, lecz żarliwym oczekiwaniem i świadomym wychodzeniem z takiej sytuacji. Pokajać się znaczy z ufnością patrzeć w przyszłość i w górę - na miłość Bożą, a nie rozpamiętywać przeszłość i spoglądać w nicość z wyrzutami do samego siebie. Czynić pokajanije, to widzieć nie to, kim się stałem lecz kim, przez łaskę Chrystusa, mogę się ciągle jeszcze stać. 

O istocie Wielkiego Postu mówił też, podczas wczorajszej Boskiej Liturgii, dziekan Okręgu Sokólskiego - ks. mitrat Włodzimierz Misiejuk.

- Drodzy bracia i siostry, dziś Cerkiew wprowadza nas w okres Wielkiego Postu. Wprowadza nas za rękę, jak wprowadza się małe dziecko. Minione niedziele przygotowawcze przepełnione były swoistymi drogowskazami, co w czasie zbliżającego się postu powinno być dla nas właściwym a czego winniśmy unikać (...). Widzieliśmy Faryzeusza i Celnika - jednego, który zrobił wiele dobrych uczynków oraz drugiego, który takich uczynków nie miał, lecz pokornie prosił o przebaczenie. W cerkiewnych tekstach słyszymy przecież, by Bóg dał nam tyle dobrych uczynków ile miał Faryzeusz i tyle pokory ile miał Celnik. Słyszeliśmy przypowieść o synu marnotrawnym, jego bracie i ojcu. Widzieliśmy jak po roztrwonieniu podarowanego majątku, ojciec na powrót przyjął marnotrawnego syna do siebie, a wówczas brat jego zdenerwował się na ojca i nie chciał wejść do jego domu. Przecież to takie ludzkie, dlaczegóż by wpuszczać do domu kogoś tak rozpustnego? Widzieliśmy też obraz sądu ostatecznego, w którym Bóg ukazuje nam, iż prawymi będą ci, którzy czynili dobro, którzy przyjęli do domu wędrowca, nakarmili głodnego, wspomogli potrzebującego. Wszystkie te obrazy ukazywały nam, iż Wielki Post to nie tylko jedzenie, którego w pewnej części nie powinniśmy spożywać lecz wielkie pole naszego duchowego dzieła, dane nam po to, byśmy w trakcie jego trwania mogli poznać swoje grzechy i słabości oraz wyrzec się ich. Wielki Post to czas, w którym powinniśmy tak długo walczyć z samouwielbieniem, gniewem, nienawiścią i innymi grzechami, by w naszym sercu pozostała jedynie prawdziwa czysta miłość. Św. Mikołaj Serbski mówił, że tam gdzie kończy się miłość, zaczyna się mówić o prawie, normach i zasadach. Jeśli zaś miłość jest obecna, prawo, normy i zasady są w sercu i nie ma potrzeby o nich mówić. Wówczas niemożliwym jest wyrządzenie bliźniemu żadnej krzywdy, gdyż wszystkich kocha się tak jak siebie samego. Miłość nie jest po to by ze świata brać, lecz po to, by światu dawać, by świat ubogacał się naszą miłością. Bóg tak umiłował nas wszystkich, że za nas został ukrzyżowany. I tam modlił się nie za tych, którzy byli dobrzy, sprawiedliwi i pokorni, a za tych, którzy krzyczeli "ukrzyżuj Go", za tych, którzy wbijali w Jego Ciało gwoździe i tych, którzy podawali mu ocet zamiast wody. Bóg przebaczył wszystkim, tak jak ojciec marnotrawnemu synowi. Wstępując w czas Wielkiego Postu po to otrzymaliśmy tyle przykładów postępowania, byśmy teraz mogli zacząć własną duchową przemianę - pouczał duchowny.  

W przeciągu następnych 40 dni, w każdą środę i piątek (oprócz Wielkiego Piątku), w cerkwiach sprawowana będzie Boska Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów, w soboty Boska Liturgia św. Jana Złotoustego (oprócz Wielkiej Soboty), w niedzielę zaś Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego. W wielkopostne poniedziałki, wtorki i czwartki Boska Liturgia nie jest sprawowana. Przez pierwsze cztery dni postu, w trakcie wieczornych nabożeństw, czytany będzie Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, składający się z 250 troparionów nawołujących do pokuty. Kanon, na licznych przykładach postaci ze Starego i Nowego Testamentu, ukazuje drogę duszy człowieka, od upadku - do świętości. W cztery pierwsze dni kanon czytany będzie fragmentami, natomiast na jutrzni czwartku piątego tygodnia postu - w całości.

I Niedziela Wielkiego Postu - Triumf Ortodoksji

Pierwsza niedziela Wielkiego Postu to święto Triumfu Ortodoksji, ustanowione w 842 r., w Konstantynopolu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem i przywrócenia kultu ikon w Cerkwi. Ikonoklazm był niebezpieczną herezją, która miała miejsce pod koniec VIII w. Przeciwnicy ikon twierdzili, iż wierni oddają cześć desce i farbie, co by było bałwochwalstwem. Ojcowie Cerkwi bronili ikon wyjaśniając, że wierni z miłością i szacunkiem odnoszą się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. W piątek pierwszego tygodnia postu, po wieczornym nabożeństwie oświęcane jest koliwo - gotowana kasza, pszenica lub ryż, przyprawione miodem, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj przyrządzania koliwa odnosi się do św. męczennika Teodora Tyrona (spalonego na stosie w 306 r.) i prześladowania chrześcijan za czasów cesarza Juliana Apostaty (362 r.). Władca ten nakazał skrapiać krwią zwierząt ofiarnych żywność, aby uniemożliwić wyznawcom Chrystusa przestrzeganie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. Święty Teodor zjawił się we śnie biskupowi Konstantynopola Eudoksjuszowi i nakazał, żeby chrześcijanie nie kupowali żywności, lecz jedli pszenicę z miodem i jagodami.

II Niedziela Wielkiego Postu - Św. Grzegorza Palamasa

Druga niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi. Żyjący w XIV wieku arcybiskup Tessalonik był wielkim teologiem prawosławnym oraz obrońcą hezychazmu. Przeciwstawił się herezji Barlaama z Kalabrii oraz jego ucznia Akindynosa z Bułgarii i podjął z nimi zwycięską walkę.

III Niedziela Wielkiego Postu - Adoracja Krzyża Świętego

Trzecia niedziela Wielkiego Postu to czas adoracji ukrzyżowanego Chrystusa. Podczas nabożeństwa Całonocnego Czuwania, na środek świątyni wynoszony jest Krzyż Święty. Pozostaje w tym miejscu do piątku, aby wierni w ciągu całego tygodnia mogli mu się pokłonić i czerpać z niego siłę oraz umocnić się w trudach postu. W piątek krzyż zostaje uroczyście wniesiony do części ołtarzowej cerkwi.

IV Niedziela Wielkiego Postu - Św. Jana Klimaka

Czwarta niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, wielkiemu ascecie żyjącemu na przełomie VI i VII wieku. Przez 40 lat prowadził on pustelniczy tryb życia. Zasłynął licznymi cnotami i mądrością. Pod koniec życia wybrany został przełożonym klasztoru na Synaju. Pozostawił po sobie dzieło zwane „Drabiną Raju", w której na podstawie doświadczeń świętobliwych mnichów, oraz własnego, przedstawił trzydzieści trzy stopnie duchowego doskonalenia się człowieka.

V Niedziela Wielkiego Postu - Św. Marii Egipcjanki

Piąta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą św. Marii Egipcjanki. Była ona wielką grzesznicą, jednakże wstąpiła na drogę pokuty i wiele lat spędziła w poście i modlitwie na pustyni. Jej życiowa droga jest opisem wielkiego bożego miłosierdzia. Podczas jutrzni czwartku czytany jest ponownie kanon św. Andrzeja, tym razem w całości.

Czterdziestodniowy post kończy się w piątek VI tygodnia.

W sobotę przed szóstą niedzielą Cerkiew wspomina wskrzeszenie Łazarza. W obrzędy Wielkiego Tygodnia - ostatnich sześciu dni przed Paschą - wprowadza wiernych Niedziela Palmowa. Święto ustanowione na cześć uroczystego wydarzenia, jakim był wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

Należy pamiętać, iż Wielki Post i Wielki Tydzień stanowią dwa odrębne cykle, które różnią się zarówno symboliką, jak też celem i praktyką liturgiczną. Nabożeństwa Wielkiego Postu nie mówią o męce, śmierci i Zmartwychwstaniu. Jest to raczej czas oczekiwania i przygotowania się człowieka do przeżywania nie tylko Paschy, lecz i całego Wielkiego Tygodnia. W Wielkim Tygodniu zaś koncentrować się należy już nie na sobie, lecz na tym, czego Zbawiciel dokonuje dla każdego z nas. Wielki Tydzień jest zatem okresem podążania za Chrystusem przez wszystkie następujące wydarzenia, mękę oraz śmierć - aż po Zmartwychwstanie.

"Bracia i siostry! Zgodnie z naszą cerkiewną praktyką, w przededniu Wielkiego Postu, proszę Was wszystkich, dla siebie i całego duchowieństwa, o przebaczenie naszych grzechów: zgrzeszyliśmy słowem, czynem, myślą i uczuciami. Przebaczcie nam, grzesznikom. Nadziejo wszystkich krańców ziemi i tych, którzy są daleko w morzu, Boże, który zapowiedziałeś te święte, postne dni, pomóż nam spokojnie i z korzyścią dla duszy przejść przez Wielki Post i oddać cześć Twojemu świętemu Zmartwychwstaniu" - kończy przesłanie do wiernych zwierzchnik Prawosławnej Cerkwi w Polsce. 

W tym roku okres święta Zmartwychwstania Pańskiego rozpoczynamy 2 maja.

 

Adam Matyszczyk