Początek Wielkiego Postu

Wierzący prawosławny chrześcijanin wśród szalejącego morza życia zawsze szuka spokojnego schronienia w Chrystusie Jezusie. Schronienie to otrzymujemy od Boga po wytrwałych trudach: postu, modlitwy i pokuty. Wołamy: „Boże, zmiłuj się nade mną grzesznym, Boże przebacz mi, oczyść i zmiłuj się nade mną!” - pisze w liście wielkopostnym do wiernych metropolita Warszawski i całej Polski Sawa. Rozpoczynamy Wielki Post - okres duchowej przemiany i życiowej odnowy, który umacniając naszą wiarę otworzy nam oczy i serca doczesności, pozwoli na godne przyjęcie Zmartwychwstałego Chrystusa oraz da spokój i radość w wieczności. 

Post to wyzwanie - jedno z wielu wyzwań chrześcijanina, na ziemskiej drodze do zbawienia. Wyzwanie ważne, któremu należy stawić czoła - z radością i ufnością w miłosiernym Bogu oraz sercem otwartym na drugiego człowieka. "Post to wstrzemięźliwość od pokarmu, języka, namiętności. Wstrzemięźliwość służy zachowaniu zdrowia ciała i przyzwoitości, a post służy pobożności i zbawieniu, napełniając nas duchowym spokojem i radością. Pierwsze to zasada roztropności, drugie jest przykazaniem Boga i Cerkwi. Wskazuje to, że post i wstrzemięźliwość są zwycięstwem nad szatanem (...). Post bez uczynków miłosierdzia jest martwy. Dzisiaj jest wiele okazji do okazania miłosierdzia innemu człowiekowi. Pomagając bratu w potrzebie, dajemy świadectwo naszego Prawosławia. Nasza dusza wypełnia się wówczas duchową radością" - pisze w dalszej części posłania metropolita.

Post to też pokajanije - z pozoru proste, a w istocie niosące w sobie głębokie przesłanie. Pokajanie, w rozumieniu Cerkwi prawosławnej, nie jest napadem wyrzutów sumienia lub użalaniem się nad sobą. Pokajanije jest raczej nawróceniem się na właściwą drogę i poprzez skruchę oraz żal za popełnione grzechy, jest ponownym skupieniem swojego życia na Trójcy Świętej. Pokajanije nie jest wątpieniem czy uczuciem znajdowania się w sytuacji bez wyjścia, lecz żarliwym oczekiwaniem i świadomym wychodzeniem z takiej sytuacji. Pokajać się znaczy z ufnością patrzeć w przyszłość i w górę - na miłość Bożą, a nie rozpamiętywać przeszłość i spoglądać w nicość z wyrzutami do samego siebie. Czynić pokajanije, to widzieć nie to, kim się stałem lecz kim, przez łaskę Chrystusa, mogę się ciągle jeszcze stać. 

W przeciągu następnych 40 dni, w każdą środę i piątek (oprócz Wielkiego Piątku), w cerkwiach sprawowana będzie Boska Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów, w soboty Boska Liturgia św. Jana Złotoustego (oprócz Wielkiej Soboty), w niedzielę zaś Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego. W wielkopostne poniedziałki, wtorki i czwartki Boska Liturgia nie jest sprawowana. Przez pierwsze cztery dni postu, w trakcie wieczornych nabożeństw, czytany będzie Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, składający się z 250 troparionów nawołujących do pokuty. Kanon, na licznych przykładach postaci ze Starego i Nowego Testamentu, ukazuje drogę duszy człowieka, od upadku - do świętości. W cztery pierwsze dni kanon czytany będzie fragmentami, natomiast na jutrzni czwartku piątego tygodnia postu - w całości.

I Niedziela Wielkiego Postu - Triumf Ortodoksji

Pierwsza niedziela Wielkiego Postu to święto Triumfu Ortodoksji, ustanowione w 842 r., w Konstantynopolu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem i przywrócenia kultu ikon w Cerkwi. Ikonoklazm był niebezpieczną herezją, która miała miejsce pod koniec VIII w. Przeciwnicy ikon twierdzili, iż wierni oddają cześć desce i farbie, co by było bałwochwalstwem. Ojcowie Cerkwi bronili ikon wyjaśniając, że wierni z miłością i szacunkiem odnoszą się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. W piątek pierwszego tygodnia postu, po wieczornym nabożeństwie oświęcane jest koliwo - gotowana kasza, pszenica lub ryż, przyprawione miodem, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj przyrządzania koliwa odnosi się do św. męczennika Teodora Tyrona (spalonego na stosie w 306 r.) i prześladowania chrześcijan za czasów cesarza Juliana Apostaty (362 r.). Władca ten nakazał skrapiać krwią zwierząt ofiarnych żywność, aby uniemożliwić wyznawcom Chrystusa przestrzeganie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. Święty Teodor zjawił się we śnie biskupowi Konstantynopola Eudoksjuszowi i nakazał, żeby chrześcijanie nie kupowali żywności, lecz jedli pszenicę z miodem i jagodami.

II Niedziela Wielkiego Postu - Św. Grzegorza Palamasa

Druga niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi. Żyjący w XIV wieku arcybiskup Tessalonik był wielkim teologiem prawosławnym oraz obrońcą hezychazmu. Przeciwstawił się herezji Barlaama z Kalabrii oraz jego ucznia Akindynosa z Bułgarii i podjął z nimi zwycięską walkę.

III Niedziela Wielkiego Postu - Adoracja Krzyża Świętego

Trzecia niedziela Wielkiego Postu to czas adoracji ukrzyżowanego Chrystusa. Podczas nabożeństwa Całonocnego Czuwania, na środek świątyni wynoszony jest Krzyż Święty. Pozostaje w tym miejscu do piątku, aby wierni w ciągu całego tygodnia mogli mu się pokłonić i czerpać z niego siłę oraz umocnić się w trudach postu. W piątek krzyż zostaje uroczyście wniesiony do części ołtarzowej cerkwi.

IV Niedziela Wielkiego Postu - Św. Jana Klimaka

Czwarta niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, wielkiemu ascecie żyjącemu na przełomie VI i VII wieku. Przez 40 lat prowadził on pustelniczy tryb życia. Zasłynął licznymi cnotami i mądrością. Pod koniec życia wybrany został przełożonym klasztoru na Synaju. Pozostawił po sobie dzieło zwane „Drabiną Raju", w której na podstawie doświadczeń świętobliwych mnichów, oraz własnego, przedstawił trzydzieści trzy stopnie duchowego doskonalenia się człowieka.

V Niedziela Wielkiego Postu - Św. Marii Egipcjanki

Piąta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą św. Marii Egipcjanki. Była ona wielką grzesznicą, jednakże wstąpiła na drogę pokuty i wiele lat spędziła w poście i modlitwie na pustyni. Jej życiowa droga jest opisem wielkiego bożego miłosierdzia. Podczas jutrzni czwartku czytany jest ponownie kanon św. Andrzeja, tym razem w całości.

Czterdziestodniowy post kończy się w piątek VI tygodnia.

W sobotę przed szóstą niedzielą Cerkiew wspomina wskrzeszenie Łazarza. W obrzędy Wielkiego Tygodnia - ostatnich sześciu dni przed Paschą - wprowadza wiernych Niedziela Palmowa. Święto ustanowione na cześć uroczystego wydarzenia, jakim był wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

Należy pamiętać, iż Wielki Post i Wielki Tydzień stanowią dwa odrębne cykle, które różnią się zarówno symboliką, jak też celem i praktyką liturgiczną. Nabożeństwa Wielkiego Postu nie mówią o męce, śmierci i Zmartwychwstaniu. Jest to raczej czas oczekiwania i przygotowania się człowieka do przeżywania nie tylko Paschy, lecz i całego Wielkiego Tygodnia. W Wielkim Tygodniu zaś koncentrować się należy już nie na sobie, lecz na tym, czego Zbawiciel dokonuje dla każdego z nas. Wielki Tydzień jest zatem okresem podążania za Chrystusem przez wszystkie następujące wydarzenia, mękę oraz śmierć - aż po Zmartwychwstanie.

"Ojcowie, Mnisi i Mniszki, Bracia i Siostry, Młodzieży! Zgodnie z praktyką naszej Cerkwi, w przededniu Wielkiego Postu 2022 roku proszę Was wszystkich, wybaczcie mi i całemu duchowieństwu nasze złe uczynki, których dokonaliśmy: słowem, czynem, myślami czy zmysłami. Wybaczcie nam, grzesznikom! Nadziejo wszystkich krańców ziemi i znajdujących się daleko w morzu, Boże, ogłaszając te święte dni postu Prawem i Prorokami, i Ewangelistami, spraw, abyśmy wszyscy w czystości przemierzyli czas postu, zachowali wiarę niezachwianą i przestrzegali Twoich przykazań we wszystkie dni naszego życia. Panie, pobłogosław nas wszystkich, abyśmy spokojnie i z korzyścią dla duszy przeszli przez Świętą Czterdziesiątnicę i pokłonili się Twojemu Świętemu Zmartwychwstaniu" - kończy przesłanie do wiernych zwierzchnik Prawosławnej Cerkwi w Polsce. 

 

Adam Matyszczyk