Historia parafii w Suwałkach

Prawosławie na Suwalszczyźnie narodziło się za czasów carskich, kiedy Suwałki miały stać się stolicą wielkiej guberni augustowskiej (XIX w.). Miasto zamieszkiwało wówczas wielu prawosławnych, często wysoko postawionych urzędników, wojskowych i uczonych. Wynikła potrzeba utworzenia dla nich parafii prawosławnej. Inicjatorem powołania parafii i budowy cerkwi był p. Gołowin – główny dyrektor do spraw wewnętrznych.

Kamień węgielny pod budowę pierwszej suwalskiej cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej położono 23 lipca 1837 r., a jej poświęcenia dokonano 5 maja 1840 roku. Świątynia była murowana, na planie krzyża, z pięcioma kopułami, bez dzwonnicy. Dzwony umieszczono w małych narożnych kopułkach. Zlokalizowana była na podmokłym terenie, dlatego wkrótce wymagała remontu. W 1881 r. cerkiew ponownie poświęcono po generalnym remoncie, podczas którego osuszono i ocieplono ściany, zamontowano wewnątrz ogrzewanie, wykonano nowy ikonostas, przebudowano wieże z kopułami, a także powiększono świątynię przez dobudowanie obszernego przedsionka. W 1894 r. po raz drugi powiększono cerkiew poprzez dobudowanie drugiego przedsionka, nad którym wzniesiono dwukondygnacyjną dzwonnicę. W 1913 r. w cerkwi wykonano freski. Co najmniej od 1869 r. cerkiew ta miała status soboru. W 1890 r. liczba wiernych sięgała 1.875 ze stałą znaczną przewagą mężczyzn.

W niepodległej Polsce, po zakończeniu I wojny światowej, cerkiew przekazano Kościołowi rzymskokatolickiemu. W 1926 r. dokonano zmian architektonicznych, usunięto cztery małe kopuły na dachu cerkwi i kopułę na dzwonnicy. Obecnie pełni funkcję rzymskokatolickiego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa.

Parafia w Suwałkach ma również dwie cerkwie filialne – wewnętrzną św. Mikołaja w gimnazjum męskim i Wszystkich Świętych usytuowaną na cmentarzu parafialnym.

Cerkiew cmentarna przetrwała do naszych czasów. Jest to drewniana świątynia w stylu rosyjskim, wzniesiona w latach 1891-1892. Poświęcił ją 8 września 1892 r. dziekan suwalski ks. prot. Leoncjusz Jankowski. Materiał budowlany w postaci 401 sztuk kloców sosnowych ofiarowało leśnictwo. Cerkiew zwieńczono jedną kopułą i ośmioramiennym krzyżem. Ma ona jedno wejście z gankiem od zachodniej strony, na którym dobudowano niewielką dzwonnicę. W cerkwi umieszczono jednorzędowy drewniany ikonostas z ikonami z pracowni moskiewskiej malarza Potapowa. Całkowity koszt budowy cerkwi bez drewnianych kloców wyniósł 2,5 tys. rubli, w tym 919 rubli wniesionych ofiar. Od 1940 r. jest ona świątynią parafii prawosławnej w Suwałkach. Znajduje się na cmentarzu prawosławnym wchodzącym w skład Cmentarza Siedmiu Wyznań w Suwałkach.

Przed I wojną światową w Suwałkach stacjonowały również wojska rosyjskie. Konieczne było zapewnienie im opieki duszpasterskiej. Wówczas powstała cerkiew wewnętrzna należąca do koszarów 17. i 18. pułku strzeleckiego, z której korzystały też pułki 19. i 20. Wewnętrzną cerkiew miał też Pułk Pskowski.

Ilość wojsk rosyjskich rozrosła się do tego stopnia, że należało wybudować wolno stojącą świątynię. Cerkiew zlokalizowano na przedmieściach Suwałk dla 5. Strzeleckiej Brygady. Budowę rozpoczęto w 1900 r., a poświęcenia dokonano 8 września 1907 roku. Była to murowana świątynia w postaci trzynawowej bazyliki. Nad prezbiterium umieszczono pięć małych kopuł, zaś nad głównym wejściem trzykondygnacyjną dzwonnicę z dziewięcioma dzwonami. Suwalska cerkiew miała dwa ołtarze: główny św. Aleksandra Newskiego i boczny św. Jana Chrzciciela. Mogła pomieścić dwa tysiące osób. Całkowity koszt budowy w całości pokryto z kasy państwowej. Po odzyskaniu niepodległości cerkiew przejął kościół rzymskokatolicki, a w 1923 r. duszpasterstwo wojskowe. Wtedy też pozbawiono cerkiew wszystkich kopuł. W latach 90. XX w. nad wejściem w narożnikach wybudowano dwie smukłe wieże. Obecnie jest to kościół świętych apostołów Piotra i Pawła.

W latach 1900-1902, gdy niedaleko suwalskiego dworca kolei żelaznej stacjonował 2. Lejbhuzarski Pawłogrodzki Pułk, wzniesiono pułkową cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy. Inicjatorem budowy był pułkownik Curikow. Środki pieniężne pochodziły ze zbiórki. Dwa tysiące rubli przekazał o. Jan Kronsztadzki. Brakujące dwa tysiące rubli przekazał św. Synod. Świątynia była murowana z ośmioboczną drewnianą kopułą i kamienną dzwonnicą. Po I wojnie światowej cerkiew zamieniono na skład materiałów. Stopniowo ulegała ona dewastacji. W latach 60. XX w. pozostałość murów rozebrano.

W 1919 r. do Suwałk powrócił z niewoli niemieckiej ks. Antoni Marcinkiewicz, który przed wojną pełnił tu posługi najpierw diakona, później prezbitera. Zastał tragiczną sytuację. Jedynie cerkiew cmentarna, która była w opłakanym stanie, należała do prawosławnych. Starał się odzyskać cerkwie, lecz nie było to możliwe z powodu braku funduszy na utrzymanie i odnowienie świątyni. Liturgie mógł sprawować dzięki antyminsowi przywiezionemu z obozu jenieckiego. Cerkiew miała dzwon strażacki, który przekazali Niemcy w zamian za zabrane trzy normalne dzwony. Ks. Marcinkiewicz podjął pracę duszpasterską jako jedyny prawosławny duchowny na obszarze trzech powiatów: suwalskiego, sejneńskiego i augustowskiego. Wspierała go córka Barbara, która zajęła się organizacją chóru. Zmuszeni byli mieszkać w wynajętym mieszkaniu, gdyż władze miejskie zabrały wszystkie budynki cerkiewne – razem sześć, w tym parafialny dom mieszkalny przy placu Mickiewicza. Na cmentarzu stał mały domek – stróżówka i składzik na sprzęt pogrzebowy. Jesienią 1923 r., zgodnie z zaleceniem biskupa Aleksego, parafia przejęła wyżej wspomnianą cerkiew św. Jerzego. Powodem był m.in. wzrost liczby prawosławnych żołnierzy służących w Suwałkach. Cerkiew wymagała remontu, podczas którego parafia nie otrzymała żadnej pomocy od władz miejskich i wojskowych. Zmuszona była sprzedać część placu cmentarnego i zasięgnąć pożyczkę w banku. Remont trwał 2 lata. Podstawowe wyposażenie wraz z antyminsem przeniesiono z cerkwi cmentarnej.

6 grudnia 1925 r. biskup grodzieński Aleksy wyświęcił cerkiew św. Jerzego do wspólnego korzystania parafii i wojska. Cerkiew św. Jerzego w tym czasie skupiała 820 parafian. W 1928 r. ks. Antoni Marcinkiewicz został oddelegowany do parafii w Kuźnicy. Przez prawie pół roku trwało zamieszanie w obsadzie proboszcza w Suwałkach. Ostatecznie 21 listopada pełniącym obowiązki proboszcza w Suwałkach został hieromnich Innocenty (Majewski). Parafia liczyła wówczas 784 osoby. 24 kwietnia 1929 r. zastał mianowany do Suwałk nowy proboszcz – ks. Włodzimierz Żeromski. W 1933 r. religii prawosławnej uczyło się 109 dzieci, a parafian było 1.015. Parafia miała cztery cmentarze: w Suwałkach (ogrodzony murem i z cerkwią cmentarną), w Pokrowsku (ze starym ogrodzeniem drewnianym) oraz w Augustowie i Raczkach (cmentarze wspólne z innymi wyznaniami, z drewnianym ogrodzeniem). Ks. Żeromski służył w Suwałkach do 1944 r., niemal przez całą II wojnę światową.

Po wojnie parafia przez dwanaście lat nie miała stałego duchownego. W tym czasie utraciła cerkiew św. Jerzego, która po uszkodzeniach w czasie działań wojennych nie została wyremontowana i uległa ruinie. Sporadycznie nabożeństwa odprawiali duchowni dojeżdżający do cerkwi Wszystkich Świętych na cmentarzu, która przejęła funkcję cerkwi parafialnej.

Po długim czasie, w 1957 r., proboszczem parafii został mianowany ks. Borys Dykaniec. Wtedy do parafii należało zaledwie dziesięć rodzin, liczących razem 40 osób. Po trzech latach proboszczem został ks. Bazyli Szklaruk, a od 1964 r. przez dwadzieścia lat parafią kierował ks. Mikołaj Sidorski. W 1971 r. w suwalskiej parafii było 20 parafian w 11 rodzinach. W punkcie katechetycznym naukę religii pobierało dwanaścioro dzieci. W latach 1976-1979 cerkiew została wyremontowana. Po wojnie świątynię kilkakrotnie rabowano. Rozkradziono księgi do nabożeństw, utensylia eucharystyczne i inne przedmioty należące do parafii. Wybijano szyby w cerkwi.

Kolejnymi proboszczami parafii w Suwałkach byli: ks. Mikołaj Kalina (1984-1997), ks. Jan Kojło (1997-2002), ks. Grzegorz Biegluk (2002-2011), ks. Łukasz Ławreszuk (2011-2018). 8 września 2012 r. w suwalskiej parafii uroczyście obchodzono 120. rocznicę poświęcenia świątyni. W 2013 r. przy wsparciu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego rozpoczęto kolejny remont cerkwi, który trwa do dzisiaj. W październiku 2014 r. częściowo ukończono remont, który polegał na wymianie oszalowania wieży, a także pokryciu części dachów i kopuły.

Od września 2018 r. opiekę duszpasterską nad prawosławnymi w Suwałkach sprawuje ks. Michał Fiedziukiewicz. Parafia liczy 32 osoby. Na religię prawosławną, która odbywa się w domach wiernych, uczęszcza 5 uczniów. Obszar działalności parafii obejmuje cały powiat suwalski.

 

ks. Michał Fiedziukiewicz
Materiał pierwotnie opublikowano w pozycji pt.: Kalendarz Prawosławny 2022
wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej w 2021 r.
ISSN-1425-2171

foto: archiwum parafii i archiwum Aleksandra Sosny 

  • Suwalska cerkiew św. Aleksandra Newskiego, fot. z początku XX wieku

    Suwalska cerkiew św. Aleksandra Newskiego, fot. z początku XX wieku

  • Suwalska cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy, fot. z początku XX wieku

    Suwalska cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy, fot. z początku XX wieku

  • Suwalska cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej, fot. z początku XX wieku

    Suwalska cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej, fot. z początku XX wieku

  • Suwalska cerkiew Wszystkich Świętych, fot. z początku XX wieku

    Suwalska cerkiew Wszystkich Świętych, fot. z początku XX wieku

Script logo