Początek Wielkiego Postu

"Kiedy zaś pościcie, nie bądźcie ponurzy jak obłudnicy, przybierają bowiem mroczne miny, aby pokazać ludziom, że poszczą. Amen, mówię wam, odbierają już nagrodę swoją. Ty zaś, gdy pościsz, namaść swoją głowę i twarz swoją umyj, tak byś nie ludziom pokazywał, że pościsz, lecz Ojcu twemu, Który jest w skrytości, i Ojciec twój widzący, co ukryte, jawnie cię nagrodzi". (Mt 6,14-18). Rozpoczynamy Wielki Post - okres o szczególnym znaczeniu dla wierzącego człowieka. W najbliższej przyszłości ma on nas przygotować na przyjęcie Zmartwychwstałego Chrystusa, w dalszej perspektywie jednak powinien doprowadzić do swoistej duchowej przemiany, umacniając tym samym naszą wiarę.

Nie można traktować postu jako karę, jako kolokwialnego "szlabanu" na mięsne potrawy, muzykę i huczne zabawy, w jakiś tam sposób związanego z kalendarzem. Jest zupełnie na odwrót! Post jest nagrodą, jest daną przez Boga szansą, by pustoszejącą sferę duchową, właśnie przed świętem Paschy, móc na powrót wypełnić. Liczne nabożeństwa, indywidualna modlitwa oraz wspomniana wstrzemięźliwość temu właśnie mają służyć. Odkładając na plan dalszy własne "Ja", mamy szansę zwrócić naszą uwagę na coś, czego na co dzień często nie dostrzegamy - na wartości ponadczasowe i ponadnarodowe, nieznające ani granic, ni innych międzyludzkich różnic, wartości, które są fundamentem chrześcijaństwa i jedyną drogą do zbawienia - wiarę, miłość, dobroć, przebaczenie. To bardzo proste, a zarazem jakże głębokie przesłanie. Przez kolejne 40 dni wyzbądźmy się zatem wyrzutów sumienia, nie zwątpmy, nie rozpamiętujmy przeszłości, lecz świadomie wyznając swoje grzechy i żałując za nie z ufnością spójrzmy w przyszłość, na to kim - dzięki Bożej łaskawości, możemy się stać. 

Matka nasza – Święta Cerkiew – wzywa: „Teraz objawił się czas cnót i Sędzia stoi u drzwi, nie smućmy się, lecz przyjdźmy poszcząc, przynieśmy łzy, rozrzewnienie i miłosierdzie, wołając: Zgrzeszyliśmy więcej niż jest piasku morskiego, lecz Przebacz wszystkim, Wyzwolicielu, abyśmy otrzymali niezniszczalną koronę” (...) Post jest wielkim, świętym czynem w życiu człowieka, służącym ku pobożności i zbawieniu. Pobożność jest regułą rozumienia Boga, zbawienia. Jest to przykazanie Boga i Cerkwi. Zgodnie ze wskazaniem Chrystusa Zbawiciela i Świętych Apostołów, post cielesny wymaga również postu duchowego (Mk 17,21; 1 Kor 11,27). Święta Cerkiew prawosławna wzywa: „Pośćmy, bracia, cieleśnie, pośćmy duchowo, rozwiązujmy wszelkie nieprawe związki, dajmy chleb głodnym i wprowadźmy do domu bezdomnych, abyśmy otrzymali wielkie miłosierdzie od Chrystusa Boga”. - pisze w tegorocznym liście wielkopostnym do wiernych metropolita Warszawski i całej Polski Sawa.

W przeciągu następnych 40 dni, w każdą środę i piątek (oprócz Wielkiego Piątku), w cerkwiach sprawowana będzie Boska Liturgia Uprzednio Poświęconych Darów, w soboty Boska Liturgia św. Jana Złotoustego (oprócz Wielkiej Soboty), w niedzielę zaś Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego. W wielkopostne poniedziałki, wtorki i czwartki Boska Liturgia nie jest sprawowana. Przez pierwsze cztery dni postu, w trakcie wieczornych nabożeństw, czytany będzie Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, składający się z 250 troparionów nawołujących do pokuty. Kanon, na licznych przykładach postaci ze Starego i Nowego Testamentu, ukazuje drogę duszy człowieka, od upadku - do świętości. W cztery pierwsze dni kanon czytany będzie fragmentami, natomiast na jutrzni czwartku piątego tygodnia postu - w całości.

I Niedziela Wielkiego Postu - Triumf Ortodoksji

Pierwsza niedziela Wielkiego Postu to święto Triumfu Ortodoksji, ustanowione w 842 r., w Konstantynopolu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem i przywrócenia kultu ikon w Cerkwi. Ikonoklazm był niebezpieczną herezją, która miała miejsce pod koniec VIII w. Przeciwnicy ikon twierdzili, iż wierni oddają cześć desce i farbie, co by było bałwochwalstwem. Ojcowie Cerkwi bronili ikon wyjaśniając, że wierni z miłością i szacunkiem odnoszą się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. W piątek pierwszego tygodnia postu, po wieczornym nabożeństwie oświęcane jest koliwo - gotowana kasza, pszenica lub ryż, przyprawione miodem, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj przyrządzania koliwa odnosi się do św. męczennika Teodora Tyrona (spalonego na stosie w 306 r.) i prześladowania chrześcijan za czasów cesarza Juliana Apostaty (362 r.). Władca ten nakazał skrapiać krwią zwierząt ofiarnych żywność, aby uniemożliwić wyznawcom Chrystusa przestrzeganie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. Święty Teodor zjawił się we śnie biskupowi Konstantynopola Eudoksjuszowi i nakazał, żeby chrześcijanie nie kupowali żywności, lecz jedli pszenicę z miodem i jagodami.

II Niedziela Wielkiego Postu - Św. Grzegorza Palamasa

Druga niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi. Żyjący w XIV wieku arcybiskup Tessalonik był wielkim teologiem prawosławnym oraz obrońcą hezychazmu. Przeciwstawił się herezji Barlaama z Kalabrii oraz jego ucznia Akindynosa z Bułgarii i podjął z nimi zwycięską walkę.

III Niedziela Wielkiego Postu - Adoracja Krzyża Świętego

Trzecia niedziela Wielkiego Postu to czas adoracji ukrzyżowanego Chrystusa. Podczas nabożeństwa Całonocnego Czuwania, na środek świątyni wynoszony jest Krzyż Święty. Pozostaje w tym miejscu do piątku, aby wierni w ciągu całego tygodnia mogli mu się pokłonić i czerpać z niego siłę oraz umocnić się w trudach postu. W piątek krzyż zostaje uroczyście wniesiony do części ołtarzowej cerkwi.

IV Niedziela Wielkiego Postu - Św. Jana Klimaka

Czwarta niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, wielkiemu ascecie żyjącemu na przełomie VI i VII wieku. Przez 40 lat prowadził on pustelniczy tryb życia. Zasłynął licznymi cnotami i mądrością. Pod koniec życia wybrany został przełożonym klasztoru na Synaju. Pozostawił po sobie dzieło zwane „Drabiną Raju", w której na podstawie doświadczeń świętobliwych mnichów, oraz własnego, przedstawił trzydzieści trzy stopnie duchowego doskonalenia się człowieka.

V Niedziela Wielkiego Postu - Św. Marii Egipcjanki

Piąta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą św. Marii Egipcjanki. Była ona wielką grzesznicą, jednakże wstąpiła na drogę pokuty i wiele lat spędziła w poście i modlitwie na pustyni. Jej życiowa droga jest opisem wielkiego bożego miłosierdzia. Podczas jutrzni czwartku czytany jest ponownie kanon św. Andrzeja, tym razem w całości.

Czterdziestodniowy post kończy się w piątek VI tygodnia.

W sobotę przed szóstą niedzielą Cerkiew wspomina wskrzeszenie Łazarza. W obrzędy Wielkiego Tygodnia - ostatnich sześciu dni przed Paschą - wprowadza wiernych Niedziela Palmowa. Święto ustanowione na cześć uroczystego wydarzenia, jakim był wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

Należy pamiętać, iż Wielki Post i Wielki Tydzień stanowią dwa odrębne cykle, które różnią się zarówno symboliką, jak też celem i praktyką liturgiczną. Nabożeństwa Wielkiego Postu nie mówią o męce, śmierci i Zmartwychwstaniu. Jest to raczej czas oczekiwania i przygotowania się człowieka do przeżywania nie tylko Paschy, lecz i całego Wielkiego Tygodnia. W Wielkim Tygodniu zaś koncentrować się należy już nie na sobie, lecz na tym, czego Zbawiciel dokonuje dla każdego z nas. Wielki Tydzień jest zatem okresem podążania za Chrystusem przez wszystkie następujące wydarzenia, mękę oraz śmierć - aż po Zmartwychwstanie.

"Dziś, w przededniu Wielkiego Postu, zgodnie z praktyką naszej Cerkwi, w imieniu swoim i całego Duchowieństwa proszę Was Wszystkich: wybaczcie nasze grzechy dokonane w myślach, słowem i czynem. Przebaczcie nam, grzesznikom! „Boże, ustanowione święte dni Postu przez prawo, proroków i ewangelistów, spraw, abyśmy wszyscy w czystości duszy i ciała przeszli dni postu, abyśmy niezmiennie zachowali wiarę i przestrzegali Twoich przykazań przez wszystkie dni naszego życia”. Łaska Pana naszego Jezusa Chrystusa niech trwa niezmiennie ze wszystkimi nami. (Ef 6,24), i pomoże nam spokojnie i zbawiennie przejść św. Czterodziesiątnicę 2023 roku. Amen." - kończy przesłanie do wiernych zwierzchnik Prawosławnej Cerkwi w Polsce.