Początek Wielkiego Postu

Post to duchowa wiosna, czas wzmożonego trudu modlitewnego i pokuty. To czas, kiedy Matka - nasza Cerkiew ponownie daje nam możliwość duchowej odnowy w codziennym życiu doczesnym - pisze w liście wielkopostnym do wiernych metropolita Warszawski i całej Polski Sawa. Przed nami okres o szczególnym znaczeniu dla wierzącego człowieka. W najbliższej przyszłości ma on nas przygotować do święta Zmartwychwstania Pańskiego, w dalszej zaś perspektywie powinien doprowadzić nas do swoistej duchowej przemiany - do bycia lepszym człowiekiem.

Postu nie można traktować jako karę, jako kolokwialnego "szlabanu" na mięsne potrawy, muzykę i huczne zabawy, w jakiś tam sposób związanego z kalendarzem. Jest zupełnie na odwrót! Post jest nagrodą i szansą, by pustoszejącą sferę duchową móc na powrót wypełnić. Liczne nabożeństwa, indywidualna modlitwa oraz wspomniana wstrzemięźliwość temu właśnie mają służyć. Post jednak zawsze należy rozpatrywać jako pewną nierozerwalną całość. Podobnie jak użycie wypowiedzi człowieka - nie bacząc na cały kontekst, może zupełnie zmienić jej sens, tak np. zaprzestanie spożywania mięsnych potraw, bez pracy nad poprawieniem swojego życia, myślenia i postępowania, nie jest postem lecz tylko dietą. Równie więc ważne - jeśli nie ważniejsze od tego co na zewnątrz, jest to co dzieje się w myślach człowieka i w jego sercu. Odkładając więc na plan dalszy własne "Ja" - poprzez rozpoczynający się dziś post, mamy szansę zwrócić naszą uwagę na coś, czego na co dzień często nie dostrzegamy - na wartości ponadczasowe i ponadnarodowe, nieznające ani granic, ni innych międzyludzkich różnic. Wartości, które są fundamentem chrześcijaństwa i jedyną drogą do zbawienia: wiarę, nadzieję, miłość, dobroć i przebaczenie. 

W przeciągu następnych 40 dni, w każdą środę i piątek (oprócz Wielkiego Piątku), w cerkwiach sprawowana będzie Boska Liturgia Uprzednio Uświęconych Darów, w soboty Boska Liturgia św. Jana Złotoustego (oprócz Wielkiej Soboty), w niedzielę zaś Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego. W wielkopostne poniedziałki, wtorki i czwartki Boska Liturgia nie jest sprawowana. Przez pierwsze cztery dni postu, w trakcie wieczornych nabożeństw, czytany będzie Wielki Kanon Pokutny św. Andrzeja z Krety, składający się z 250 troparionów nawołujących do pokuty. Kanon, na licznych przykładach postaci ze Starego i Nowego Testamentu, ukazuje drogę duszy człowieka, od upadku - do świętości. W cztery pierwsze dni kanon czytany będzie fragmentami, natomiast na jutrzni czwartku piątego tygodnia postu - w całości.

I Niedziela Wielkiego Postu - Triumf Ortodoksji

Pierwsza niedziela Wielkiego Postu to święto Triumfu Ortodoksji, ustanowione w 842 r., w Konstantynopolu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem i przywrócenia kultu ikon w Cerkwi. Ikonoklazm był niebezpieczną herezją, która miała miejsce pod koniec VIII w. Przeciwnicy ikon twierdzili, iż wierni oddają cześć desce i farbie, co by było bałwochwalstwem. Ojcowie Cerkwi bronili ikon wyjaśniając, że wierni z miłością i szacunkiem odnoszą się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. W piątek pierwszego tygodnia postu, po wieczornym nabożeństwie oświęcane jest koliwo - gotowana kasza, pszenica lub ryż, przyprawione miodem, rodzynkami, migdałami i orzechami. Obyczaj przyrządzania koliwa odnosi się do św. męczennika Teodora Tyrona (spalonego na stosie w 306 r.) i prześladowania chrześcijan za czasów cesarza Juliana Apostaty (362 r.). Władca ten nakazał skrapiać krwią zwierząt ofiarnych żywność, aby uniemożliwić wyznawcom Chrystusa przestrzeganie pierwszego tygodnia Wielkiego Postu. Święty Teodor zjawił się we śnie biskupowi Konstantynopola Eudoksjuszowi i nakazał, żeby chrześcijanie nie kupowali żywności, lecz jedli pszenicę z miodem i jagodami.

II Niedziela Wielkiego Postu - Św. Grzegorza Palamasa

Druga niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Grzegorzowi Palamasowi. Żyjący w XIV wieku arcybiskup Tessalonik był wielkim teologiem prawosławnym oraz obrońcą hezychazmu. Przeciwstawił się herezji Barlaama z Kalabrii oraz jego ucznia Akindynosa z Bułgarii i podjął z nimi zwycięską walkę.

III Niedziela Wielkiego Postu - Adoracja Krzyża Świętego

Trzecia niedziela Wielkiego Postu to czas adoracji ukrzyżowanego Chrystusa. Podczas nabożeństwa Całonocnego Czuwania, na środek świątyni wynoszony jest Krzyż Święty. Pozostaje w tym miejscu do piątku, aby wierni w ciągu całego tygodnia mogli mu się pokłonić i czerpać z niego siłę oraz umocnić się w trudach postu. W piątek krzyż zostaje uroczyście wniesiony do części ołtarzowej cerkwi.

IV Niedziela Wielkiego Postu - Św. Jana Klimaka

Czwarta niedziela Wielkiego Postu poświęcona jest św. Janowi Klimakowi, wielkiemu ascecie żyjącemu na przełomie VI i VII wieku. Przez 40 lat prowadził on pustelniczy tryb życia. Zasłynął licznymi cnotami i mądrością. Pod koniec życia wybrany został przełożonym klasztoru na Synaju. Pozostawił po sobie dzieło zwane „Drabiną Raju", w której na podstawie doświadczeń świętobliwych mnichów, oraz własnego, przedstawił trzydzieści trzy stopnie duchowego doskonalenia się człowieka.

V Niedziela Wielkiego Postu - Św. Marii Egipcjanki

Piąta niedziela Wielkiego Postu nazywana jest Niedzielą św. Marii Egipcjanki. Była ona wielką grzesznicą, jednakże wstąpiła na drogę pokuty i wiele lat spędziła w poście i modlitwie na pustyni. Jej życiowa droga jest opisem wielkiego bożego miłosierdzia. Podczas jutrzni czwartku czytany jest ponownie kanon św. Andrzeja, tym razem w całości.

Czterdziestodniowy post kończy się w piątek VI tygodnia.

W sobotę przed szóstą niedzielą Cerkiew wspomina wskrzeszenie Łazarza. W obrzędy Wielkiego Tygodnia - ostatnich sześciu dni przed Paschą - wprowadza wiernych Niedziela Palmowa. Święto ustanowione na cześć uroczystego wydarzenia, jakim był wjazd Chrystusa do Jerozolimy.

Należy pamiętać, iż Wielki Post i Wielki Tydzień stanowią dwa odrębne cykle, które różnią się zarówno symboliką, jak też celem i praktyką liturgiczną. Nabożeństwa Wielkiego Postu nie mówią o męce, śmierci i Zmartwychwstaniu. Jest to raczej czas oczekiwania i przygotowania się człowieka do przeżywania nie tylko Paschy, lecz i całego Wielkiego Tygodnia. W Wielkim Tygodniu zaś koncentrować się należy już nie na sobie, lecz na tym, czego Zbawiciel dokonuje dla każdego z nas. Wielki Tydzień jest zatem okresem podążania za Chrystusem przez wszystkie następujące wydarzenia, mękę oraz śmierć - aż po Zmartwychwstanie.

Wkraczając w dni Świętej Czterdziesiątnicy, zgodnie z naszą praktyką cerkiewną, proszę Was wszystkich, w imieniu własnym i całego duchowieństwa o wybaczenie naszych grzechów, które popełniliśmy słowem, uczynkiem, myślą i zmysłami: wybaczcie nam grzesznym! - kończy przesłanie do wiernych zwierzchnik Prawosławnej Cerkwi w Polsce.  

Oby dobry Bóg dał nam możliwość duchowego przeżycia okresu Wielkiego Postu i wspólnego radowania się z Paschy Chrystusowej, którą w tym roku będziemy świętowali 5 maja.